Wist u dat de Belg Victor Martin met de eerste inlichtingen over het lot van de gedeporteerde Joden is teruggekeerd?

27/01/2022

Van een buitengewone rondreis brengt Victor Martin in 1942 de eerste betrouwbare inlichtingen mee over het lot van de Joden die gedeporteerd zijn naar Duitsland en Polen.

Hoewel zelf van burgerlijke afkomst voelt Victor Martin, geboren op 19 januari 1912 in Blaton dicht bij de Franse grens, mee met het erbarmelijke leven van de arbeidersklasse. Eind jaren ’30 baart ook de opmars van totalitaire regimes in Europa hem zorgen, vooral het toenemend extreme geweld aan de oostgrens van zijn land. Zijn studie sociologie stelde hem in staat te reizen en naast een academisch netwerk op te starten in Duitsland ook de taal van Brecht perfect onder de knie te krijgen. Na zijn doctoraat in de sociologie aan de Université de Louvain wordt hij verzetsman en geeft hij zich op voor een inlichtingenmissie op vijandelijk grondgebied. Eind 1942 contacteert Hertz Jospa hem, de oprichter van het Joods Verdedigingscomité (JVC), een Belgische verzetsorganisatie die deel uitmaakte van het Onafhankelijksfront. Het JVC is erg ongerust over de Jodenregistratie, verplicht sinds 1 juni, en de mysterieuze deportaties vanuit de Dossinkazerne sinds oktober. Jospa vraagt Victor Martin op onderzoek uit te gaan in Duitsland. Het is de start van een dolle missie, die zo uit een topthriller zou kunnen komen. Een geveinsd studieproject over differentiële psychologie tussen sociale klassen gebruikt hij als voorwendsel voor een afspraak met sociologen in Keulen en Breslau (Polen). Begin 1943 lukt het hem als arbeider te gaan werken in Katowice, bij Auschwitz. Hij ontmoet er Duitse en Joodse werknemers en stelt vast dat hier ‘iedereen weet en iedereen zwijgt’. Victor ontdekt dat ‘men allen die niet kunnen werken, doodt van bij hun aankomst’. Hij schrijft een kort bericht: Vrouwen en kinderen uitgeroeid: mannen werken als slaven tot ze erbij neervallen, dan gedood.’ Victor Martin komt voldoende dicht in de buurt van Birkenau om te zien dat enorme schoorstenen dag en nacht roken, een misselijkmakende stank uitbrakend. Op 10 februari 1943 wordt hij verraden  - hij stelde te veel vragen – en door de Gestapo aangehouden en hardhandig ondervraagd. Toch doorstaat hij de foltering. Als vermeend industrieel spion wordt hij overgeleverd aan de Abwehr, de militaire inlichtingendienst, en verplicht als tolk op treden in een kamp waar hij, in mei, uit weet te ontsnappen. Vlak na zijn terugkeer in België stelt hij voor het Belgische verzet een rapport op van een honderdtal bladzijden, dat ook naar Londen zal worden gestuurd. Voortaan konden de Geallieerden de toestand niet meer negeren.

Samen met ruim 1.700 landgenoten werd Victor Martin erkend als Rechtvaardige onder de Volkeren, de hoogste onderscheiding die Israël uitreikt aan wie met gevaar voor eigen leven Joden tijdens de Shoah heeft gered.