Panamarenko: artistieke en technologische duizendpoot ineen

Op 5 februari 1940 zag ene Henri Van Herwegen het levenslicht in Wilrijk. Van eenvoudige jongen zou hij zich ontpoppen tot een veelzijdige persoonlijkheid: kunstenaar, uitvinder, technicus, ingenieur, fysicus, wiskundige, filosoof en visionair. Iedereen kent hem beter onder zijn schuilnaam, Panamarenko.

Dat welluidende Panamarenko knutselde hij ineen uit twee bestaande namen. Het kenschetst hem als gepassioneerd voor alles wat te maken heeft met ruimte, beweging, vlucht, energie en zwaartekracht. Luchtvaartmaatschappij Pan American Airlines & Company staat voor het verlangen om letterlijk zijn vleugels uit te slaan naar het hemelgewelf en de aarde achter zich te laten. En op de radio hoorde hij ooit ’s de naam van een voormalig Sovjetpoliticus vallen, Panteleimon Ponomarenko. Vandaar.

Van 1955 tot 1960 studeerde Panamarenko aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Tegelijk begon hij zich toe te leggen op natuurwetenschappen, in de wetenschappelijke bibliotheek van de stad. Zijn opleiding en zelfstudie resulteerden algauw in opzienbarende denkbeeldige schaalmodellen van een vreemde speelse schoonheid, een combinatie van artistiek en technologisch experimenteren. Wie raakt er niet in de ban van zijn verrassend gevormde zwevende, gevleugelde en gemotoriseerde toestellen, helikopters met pedalen, zeppelins, rugzakvliegers, water- en ruimtetuigen, vliegboot, mechanische robots …? Zijn bekende Aeromodeller uit 1971 en eerste Archaeopterix uit 1990, een vliegende intelligente kip, maken duidelijk dat dit individu in geen enkele hedendaagse kunststijl of -stroming thuishoort, zo uniek en innovatief zijn ze. Kunnen zijn creaties ook echt vliegen, is de meer dan eens gestelde maar nooit beantwoorde vraag. En maar goed zo, laat deze bedenking deel blijven van het mysterie en de aantrekkingskracht.

In 2002 schonk Panamarenko de woning met atelier en inboedel aan de Biekorfstraat in de vroegere Antwerpse volkswijk Seefhoek, waar hij ruim 30 jaar had gewoond en gewerkt, aan de Vlaamse Gemeenschap. Het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MuHKA) beheert het. Naast alle authentieke voorwerpen, decoratie, meubilair, kleding en kunstwerken is absoluut ook het in 2011 op het dak geïnstalleerde helikopterplatform de moeite waard.

Met zijn poëtische constructies maakte Panamarenko in 40 jaar kunstenaarschap naam in binnen- én buitenland. Vanuit Antwerpen vloog hij over Brussel, Gent, Knokke naar Londen, Bazel, New York, Salzburg, Istanboel … tot hij in 2005 besloot met een simpele fax zijn artistieke carrière af te sluiten op deze beknopte maar hoogstoriginele Panamarenkaanse wijze: Het is 2005 en ik ben 65. Ik ga met alle activiteiten stoppen. Vriendelijke groeten, Panamarenko.’  Van veel mediageilheid heeft nooit iemand hem kunnen verdenken.