Mercator, cartograaf van de planeet
Gerardus Mercator werd op 5 maart 1512 geboren in Rupelmonde, een Belgisch havendorpje in de buurt van Antwerpen. Hij studeerde filosofie en theologie aan de universiteit van Leuven, maar omdat hij geen zin had om filosoof te worden, hield hij die studies voor bekeken. In 1534 meldde Mercator zich aan voor studies wiskunde, astronomie en aardrijkskunde bij Gemma Frisius, een wiskundige met een cartografisch atelier die samenwerkte met de graveurs Van der Heyden en Bollaert van Graphius Antwerpen. Tycho Brahe en Kepler prezen de precisie van de instrumenten die hij maakte.
In 1537 zat Mercator voor het eerst helemaal alleen aan de tekentafel voor een kaart van het Heilig Land, waarmee hij wou bijdragen tot een beter begrip van het Oude en Nieuwe Testament. In die tijd waren dergelijke kaarten verre van betrouwbaar. Sommige vermeldden minder dan 30 namen, waarvan de meeste op de verkeerde plaats stonden. De kaart van Mercator telde meer dan 400 plaatsnamen! De nauwkeurigheid van zijn kaart leverde Mercator de bewondering van veel tijdgenoten op.
In 1538 maakte Mercator zijn eerste wereldkaart. De geograaf ligt aan de oorsprong van de eerste wereldbolprojectie die op zeekaarten werd gebruikt. De 'Mercatorprojectie' gaf de zeevaarders een reëel beeld van de contouren van landen en betekende een revolutie in de cartografie. Mercator wordt beschouwd als de grondlegger van de mathematische geografie. In 1541 slaagde hij erin een meer nauwkeurige globe te maken dan de op dat moment beschikbare exemplaren. De cartograaf stond in aanzien bij Keizer Karel, die hem aan zijn hof verbond.
Samen met 42 andere inwoners van Leuven, werd Mercator in februari 1544 gearresteerd voor het schrijven van 'verdachte brieven'. Pas zeven maanden na zijn aanhouding kwam hij vrij. Intussen waren al zijn bezittingen aangeslagen. In 1552 vertrok hij naar Duisburg in Duitsland, waar een grotere religieuze tolerantie heerste.
In 1590 kreeg Mercator een herseninfarct: zijn linkerkant raakte verlamd en hij kon niet meer praten, waardoor hij het erg moeilijk kreeg om te blijven werken. Toch was hij vastberaden zijn levenswerk te voltooien, en hij bleef aan de slag tot aan zijn dood op 2 december 1594. Hij was toen 82 jaar. Zijn zoon Rumold werkte vijf kaarten verder af. De volledige collectie Mercatorkaarten verscheen in 1595 onder de titel 'Atlas'. Die naam werd toen voor het eerst gebruikt om een verzameling aardrijkskundige kaarten aan te duiden. De Atlas omvatte ook een studie van het eerste hoofdstuk van Genesis. Mercator verdedigde daarin het Woord van God, waarvan filosofen de authenticiteit in twijfel trokken. Om duidelijk te maken hoe belangrijk hij die studie vond, verklaarde hij: 'Ze was het doel van al mijn harde werk.' Mercator ligt in Duisburg begraven. In 1606 publiceerde Jodocus Hondius een nieuwe editie van de Atlas. De herwerkte versie werd in heel wat talen uitgebracht en oogstte veel bijval. Tot op vandaag is ons dagelijks leven doordrongen door de erfenis van Mercator: telkens we een kaart of onze GPS raadplegen, profiteren we van zijn werk!
Meer weten over zijn werk? Ga langs bij het Mercatormuseum in Sint-Niklaas: www.atlasobscura.com/places/mercator-museum.