Justus Lipsius, humanist in woelige tijden

Justus Lipsius was een vooraanstaande humanist en een bewonderaar van de klassieke oudheid. De godsdienstoorlogen vormden het decor voor zijn leven en zijn werk, dat sterk door het stoïcisme geïnspireerd werd. Sinds 1995 is het hoofdkwartier van de Raad van de Europese Unie in Brussel gehuisvest in een gebouw dat zijn naam draagt. 

Joost Lips, die later bekendheid verwierf met zijn Latijnse naam Justus Lipsius, werd in 1547 geboren in Overijse, in de buurt van Brussel. Op 15-jarige leeftijd trad hij in als novice in de jezuïetenorde in Keulen. Vijf jaar later was hij in Rome aan de slag als secretaris van kardinaal Granvelle; hij maakte er uitgebreid kennis met de Romeinse oudheid.

Na korte passages in Leuven en Wenen belandde Justus Lipsius als professor aan de lutherse universiteit van Jena. Maar al gauw keerde hij terug naar Leuven, waar hij ging doceren aan de katholieke universiteit. In die periode trad hij ook in het huwelijk met de jonge weduwe Anna Vande Calstere.

Opgejaagd door de voortdurende oorlogsdreiging in de zuidelijke Nederlanden verhuisde Justus Lipsius met zijn echtgenote naar Leiden, waar hij professor en later ook rector werd aan de pas opgerichte calvinistische universiteit.

In 1584 publiceerde Justus Lipsius in het Latijn zijn meesterwerk ‘De Constantia’ (in het Nederlands: ‘Over Standvastigheid’). Duidelijk beïnvloed door het stoïcisme pleit hij daarin voor meer redelijkheid en een betere beheersing van de hartstochten, in tijden dat West-Europa door politieke en religieuze twisten overspoeld werd.

Uit heimwee naar zijn geboortestreek besloot Justus Lipsius in 1591 om terug te keren naar Leuven, waar hij gauw weer een leerstoel bezette aan de katholieke universiteit. Hoewel zijn gezondheid snel achteruit ging, bleef hij tot het einde bedrijvig en publiceerde zelfs nog twee historische traktaten over de mirakels van Onze-Lieve-Vrouw van Halle (1604) en Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel (1605).

Justus Lipsius overleed in 1606 en werd begraven in de Minderbroederskerk in Leuven. Zijn uitzonderlijke verdiensten als filoloog, historicus van de antieke oudheid en neostoïcijns filosoof bezorgden hem een grote faam over heel toenmalig Europa.

In zijn geboortestreek werden naar Justus Lipsius straten en pleinen genoemd, en werden monumenten opgericht ter nagedachtenis van hem. Zo  komen tegenwoordig in het hart van de wijk rond het Schumanplein in Brussel regelmatig de Europese staats- en regeringsleiders bijeen in een gebouw dat ook zijn naam draagt.