Pierre Mertens, de steppewolf

Pierre Mertens werd geboren in Bosvoorde, op 9 oktober 1939, de dag, zoals hijzelf graag zegt, dat Hitler besloot België binnen te vallen … Zijn vader was journalist - en verzetsstrijder - en zijn moeder een Joodse biologe. Zijn ouders gaan uiteen wanneer Pierre nog klein is. Naar eigen zeggen kon hij zo profijt trekken uit twee bibliotheken: de meer spiritualistische en katholieke van zijn vader, de meer seculiere en linkse van zijn moeder.

In 1987 ging de Prix Médicis naar Les Éblouissements van deze Franstalige schrijver, die belangrijk is door zowel zijn omvangrijke en gevarieerde werk als door zijn status van Belgische intellectueel en zijn relatie tot de wereldgeschiedenis van de 20e eeuw. Maar bovenal is hij een getuige van zijn tijd. Als internationaal gerechtelijk waarnemer en verdediger van de mensenrechten lag hij aan de meeste fronten van de tweede helft van de 20e en de eerste van de 21e eeuw: Oost-Europa, Latijns-Amerika, Midden-Oosten.

Vooraanstaand geëngageerd intellectueel in België, opgeleid aan de school voor internationaal recht (ULB) en de literatuurkritiek (Le Soir), eenling, afkerig van netwerken, die ontkent vrijmetselaar te zijn en zich ‘enigszins’ agnostisch noemt, laat er zich op voorstaan ‘tot club noch clan’ te behoren en verkondigt trots: ‘Ik ga mijn eigen weg’.

Gerechtelijk waarnemer uitgestuurd naar de meest diverse internationale broeihaarden: de oorlog in Biafra, de folteringen in Noord-Ierland, de schandelijke gevangenissen onder generaal Pinochet in Chili, maar ook Armenië, Iran of Tsjechoslovakije toen daar Charta 77 ontstond (december 1976 kwam Charta 77, een petitie, in omloop die algauw werd ondertekend door prominenten uit de kunstwereld, Jan Modaal, universiteitsprofessoren …, die eiste dat de regering haar beloften op het vlak van mensenrechten zou nakomen). Gewapend met de pen besloot hij, in wezen altijd al een literatuurfanaat met ontzag voor Kafka en Proust, te vechten.

Critici, altijd eropuit literair werk te bekronen met een coherent project, bestempelden dat van Mertens vaak als dat van een meedogenloze toeschouwer van onze tijd. Zoals de Belgische romancier, toneelschrijver, essayist en lid van de Académie royale de langue et de littérature française de Belgique, (Arllfb) schreef: ‘Hij is een symbolisch baken voor een hele generatie.’ Met Mertens betreed je verschillende zones van de geest: literatuur en filosofie, literatuurkritiek en politiek, internationaal recht, film, muziek, opera, toneel.

Deze nomadische Europeaan met een wereldomspannende visie op tal van problemen, Belgische auteur die zowel in Parijs als in Brussel verschijnt en prijzen wint, heeft nochtans geen zin om weg te trekken. De schrijver van Terre d’Asile en Les Phoques de San Francisco beweert nooit een exotischer land dan het zijne te hebben gevonden. Deze uitvinder, samen met anderen, van het België-gevoel, dit Arllfb-lid (sinds februari 1989) is op dit ogenblik wellicht onze beste literaire ambassadeur.